तपाईंको जग बलियो छ कि छैन !

केही समयअघिसम्म यो कोरोना महामारीले गर्दा सबैमा त्रास छाएको थियो । सबैको दृष्टिकोण फरक भइसकेको थियो । भगवान्प्रति विश्वास गर्न नचाहनेहरूले पनि भगवान्सँग प्रार्थना गर्न थाले । वास्तवमा मानिसलाई ठेस लागेपछि मात्रै उसको आँखा खुल्छ । यसका बारेमा एउटा सानो दृष्टान्त छ ।

यो दृष्टान्त एउटा घरका बारेमा छ । घर बन्दै गर्दा घरको आँगनमै एउटा बिरुवा रोपिएको थियो । त्यस घरको क्षेत्रमा अक्टोबरको अन्तिमदेखि लिएर नोभेम्बर, डिसेम्बर, जनवरी, फ्रेबुअरी, मार्च अनि अप्रिलसम्म पनि ६० देखि ८० माइल प्रतिघण्टाका दरले हावा लाग्थ्यो । त्यो बिरुवाले त्यहाँ निकै राम्रो सौन्दर्य झल्काएको पनि थियो । एकदिन रातिदेखि हावा चल्न शुरु भयो । हावा चल्न शुरु भएपछि त्यस रुखका हाँगाबिँगा सबै हल्लिन शुरु भयो । यत्तिकैमा त्यो रुख भाँच्चिएला नै जसरी हल्लिएको देखिन थाल्यो । त्यसपछि केही मान्छेले त्यसलाई टेको दिएर डोरीले बाँधिदिए । सबैलाई नभाँच्चियोस् भन्ने शुभेच्छा थियो । हरेक वर्ष हावाहुरी लाग्ने समयमा त्यो रुखलाई टेकोमा बाँध्ने गरिन्थ्यो ।

यो उदाहरणको अर्थ के हो ? त्यो रुखको अहिलेको अवस्था फरक छ । हावा लाग्यो भने त्यस रुखका हाँगाबिँगा यताउता हल्लिन्छन् तर रुख भने ढल्दैन । अब त्यसलाई बाँध्नुपर्ने आवश्यकता छैन । त्यो रुख अब आपैmँमा सक्षम छ । एउटा प्रश्न छ– कुन कुराका कारण त्यो सक्षम भयो ? हाँगाबिँगा या जरा ? त्यसको जरा बलियो भएको छ । एउटा कुरा के बुझ्नुहोस् भने तपाईँ आफ्नो जीवनमा जे गरिरहनुभएको छ नि त्यो हावा चलेजस्तै हो । परिणामतः त्यस हावाले तपाईँका हाँगाबिँगारूपी जिन्दगीका सबै चीजहरू यताउता हल्लिन थाल्छन् । विचार हल्लिन्छ, संवेग हल्लिन्छ । कहिले राम्रो लाग्छ, कहिले दुःख लाग्छ । तपाईँको इच्छा अनुकूल काम भयो भने तपाईँलाई निकै खुशी लाग्छ । यदि तपाईँको इच्छा अनुकूल काम भएन भने तपाईँ एकदमै दुःख मान्नुहुन्छ । तपाईँको रुखरूपी जीवनको जरा सक्षम छ कि छैन ? यो हुरीबतास त चल्छ नै । यदि जरा बलियो भएन भने तपाईँको रुख त भाँचिनेछ ।

सृष्टिकर्ताले यो जिन्दगी तपाईँकै हातमा सुम्पेका छन् । यो जीवनमा के गर्ने भन्ने कुरा पनि तपाईँमै निर्भर छ । कोही अरूमा निर्भर हुने कुरा होइन । तपाईँ आफ्नो समयलाई खेर फाल्न चाहनुहुन्छ भने फाल्नुहोस् ! तथापि, आज तपाईँ जीवित हुनुहुन्छ तर एकदिन यो जीवन यसरी रहिरहँदैन । यो संसारमा तपाईँ सधैँ रहिरहनुहुन्न । यो कुरा सबैका लागि समान हुन्छ । ‘अहिले त म यहाँ आइसकेको छु । अब म यो काम गर्छु, अब त्यो गर्छु, अब यो हुनेछ, अब त्यो हुनेछ । अब यस्तो होला, अब त्यस्तो होला’ भनेर मानिसहरूले सोच्दछन् । यी सबै कुरा हुने होइनन् । वास्तवमा हुने कुराचाहिँ के हो भने, एकदिन तपाईँ हुनुहुन्नथ्यो, आज हुनुहुन्छ अनि एकदिन तपाईँ रहनुहुन्न । तपाईँ जीवित रहेसम्म तपाईँले चिन्ता गर्नै पर्ने अत्यावश्यकीय कुरा के हो ? ‘म रहनेछैन’ भन्ने कुराको चिन्ता गर्नु आवश्यक छैन । चिन्ता गर्नै पर्ने कुरा त अहिले तपाईँ जीवित हुनुहुन्छ र यो कुनै पनि स्थितिमा व्यर्थ भएर खेर जानुहुँदैन । यदि तपाईँको अहिलेको उमेर ९० वर्षको छ भने पनि यसबारेमा चिन्ता नगर्नुहोस् । एक–एक दिनमा तपाईँले जिउनु छ । यसका बारेमा चिन्ता गर्नुहोस् ।

तपाईँ त आपूmलाई राम्रो लाग्ने खालको परिवर्तनको अपेक्षा राख्नुहुन्छ । आपूmलाई मन नपर्ने खालको परिवर्तनका बारेमा त तपाईँ सोच्न पनि चाहनुहुन्न । तथापि, यो समय एउटा विचित्रको चीज हो । यसले कसैलाई पनि छोड्दैन । जवानहरूले आपूmलाई ऐनामा नियाल्छन् । ‘आहा ! म निकै राम्रो छु भन्ने लाग्छ । मैले यस्तो गर्नुपर्छ । यस्तो खालको शृङ्गार गर्नुपर्छ, त्यस्तो खाले मेकअप गर्नुपर्छ’ भन्ने हुन्छ । एकदिन त्यही अनुहारमा जेसुकै लगाए पनि त्यो सुन्दरता रहँदैन । त्यो दिन पनि आउँछ । त्यस्तो स्थितिमा त्यो अनुहार कसलाई राम्रो लाग्नुपर्छ ? तपाईँलाई राम्रो लाग्ला त ? यदि तपाईँको जग बलियो छ भनेचाहिँ राम्रो लाग्नेछ । तथापि, जग नै कमजोर छ भने तपाईँको सौन्दर्य पनि फिका लाग्नेछ । जग बलियो छ भने राम्रो हुन्छ, किनकि तपाईँ त्यस समयमा कोही अरूका लागि भनेर बाँच्नुहुन्न ।

तपाईँको जिन्दगीले तपाईँसँगै सम्बन्ध राख्छ । क्लेशबाट टाढै रहनुहोस् । फलतः तपाईँको जीवन आनन्दमय बनोस् । आफ्नो जीवनलाई सचेत भएर जिउनुहोस् किनकि तपाईँको जीवन आनन्ददायक बनोस् । कोही अरूसँग प्रेम गर्नुहोस् या नगर्नुहोस् । तर, यो श्वाससँग अवश्य प्रेम गर्नुहोस् किनभने तपाईँको जीवन आनन्दमय हुनुपर्छ । जसले यो श्वाससँग प्रेम गर्न सक्दैन उसले अरूसँग कसरी प्रेम गर्न सक्छ ! यदि वास्तवमा नै प्रेमी बन्ने हो भने यस्तो चीजसँग प्रेम गर्नुहोस् जसले अन्तिम समयसम्म पनि तपाईँलाई साथ देओस् । त्यो चीज त एउटै मात्र छ । त्यसको अनुपस्थितिमा तपाईँको अन्त्य हुन्छ र त्यस चीजको उपस्थितिले मात्रै तपाईँ जीवित हुनुहुन्छ ।

तपाईँभित्र कस्ता–कस्ता शक्तिहरू छन् ? कुन–कुन शक्तिलाई तपाईँ सदुपयोग गर्न सक्नुहुन्छ ? तपाईँसँग सहनशीलता छ । धैर्यता छ, स्पष्टता छ अनि चिन्ने शक्ति पनि छ । यति मात्र होइन तपाईँभित्र सारा संसारका रचयिता छन् । यसको अर्थ तपाईँभित्र जुन कुराहरू छन्, तिनमा केही कमी छैन । अनि, तपाईँ जस्तोसुकै कठिनभन्दा कठिन परिस्थितिमा पनि तिनलाई प्रयोग गर्न सक्नुहुन्छ ।

एकपटकको कुरा हो । राजा अकबरको दरबारमा एकजना कवि घुम्दै आइपुगे । उनले अकबरका बारेमा एउटा कविता लेखे– ‘अकबर एकदमै महान् हुनुहुन्छ, उहाँ दयालु हुनुहुन्छ !’ सबैले भने, ‘यो त यिनले एकदमै राम्रो कुरा भनिरहेका छन् !” उनको कविता सुन्दै गर्दा मानिसहरू प्रशंसा पनि गरिरहेका थिए ।

अब त कविलाई पनि लाग्यो, ‘मेरो कवितालाई सबैले मन पराइरहेका छन् । उनले फेरि अर्को एउटा कविता लेखे । त्यसमा राजाको अभैm बढी प्रशंसा गरिएको थियो । मानिसहरू उनको अभैm बढी तारिफ गर्न थाले । कविलाई महसुस भयो– मानिसहरू ताली बजाइरहेका छन्, सबै प्रसन्न भइरहेका छन् । राजा पनि खुशी भइरहेका छन् । अनि, उनले अभैm अर्को कविता लेखे । यसरी नै उनले कविता वाचन गरिरहे, गरिरहे । अन्तमा उनले एउटा यस्तो हरफ वाचन गरिदिए, जसमा उनले भने– ‘तपाईँ त भगवान्भन्दा पनि ठूलो हुनुहुन्छ !’

जसै उनले यसो भनेका मात्र के थिए, दरबारभरि सबैजना चुपचाप भए । कोही कवितर्पm हेरिरहेका छन् त कोही अकबरतिर हेरिरहेका छन् । मानिसहरू अलमलमा परे– के हामीले ताली बजाउनु हुने हो कि बजाउनु नहुने हो ! यदि ताली बजाऊँ भने यसको अर्थ वास्तवमा हामीलाई यसका कुरामा सहमत छ भन्ने हुन्छ– ‘अकबर भगवान्भन्दा पनि ठूला हुन् ।’ तर, यो त हुनै सक्दैन । अब यो कसरी सम्भव हुन्छ । उनीहरूमा अन्योलको पहाडै ठडियो ।

राजाले चारैतिर हेरे– कसैले पनि ताली बजाइरहेका छैनन् । अनि दरबारभरि सबै निःशब्द भएका छन् । कसरी यस्तो भइरहेको छ ? त्यसपछि अकबरले वीरबलतिर हेरेर भने, ‘वीरबल ! के साँच्चै म भगवान््भन्दा पनि ठूलो हुँ त ?’

अनि वीरबल भन्छन्, ‘महाराज ! मलाई एक–दुई दिनको समय दिनुहोस् । म हजुरलाई सोचेर बताउनेछु !’
अकबरले भने, ‘हुन्छ !’

वीरबल द्विविधामा परे । के भन्ने ? यदि म राजालाई भनूँ– ‘हजुर ! तपाईँ त भगवान्भन्दा पनि ठूलो हुनुहुन्छ !’ त्यो पनि गलत हुनेछ । अनि, राजालाई यो कुरा पनि राम्रोसँग थाहा छ– ‘उहाँ भगवान्भन्दा ठूलो हुनै सक्नुहुन्न । यसो भनेमा मलाई सजाय दिइनेछ ।’ वीरबल सोचिरहेका थिए तब उनमा एउटा तरिका उब्जियो ।

भोलिपल्ट उनी खुशी हुँदै दरबारमा गए । उनले अकबरलाई भने, ‘महाराज ! मैले हजुरको प्रश्नको उत्तर पत्ता लगाएको छु ।’
अकबरले वीरबलसँग सोधे, ‘के साँच्चै म भगवान्भन्दा पनि ठूलो हुँ ?’

वीरबलले भने– ‘महाराज ! यो सानो–ठूलोको कुरा होइन तर तपाईँ एउटा कार्य गर्न सक्नुहुन्छ जुन भगवान्ले गर्न सक्दैनन् ।’ यस कुराले पनि पूरै दरबारभरि एकदमै सन्नाटा छायो ।

अकबरलाई पनि लाग्यो, ‘म कुनचाहिँ त्यस्तो काम गर्न सक्छु, जुन भगवान्ले पनि गर्न सक्दैनन् ! यो त निकै ठूलो कुरा हो ।’अकबरले भने, ‘वीरबल भन, कुन त्यस्तो काम हो, जुन काम म गर्न सक्छु तर भगवान्ले पनि गर्न सक्दैनन् ?’

त्यसपछि वीरबलले भने, ‘तपाईँ कसैलाई पनि आफ्नो देशबाट– जहाँसम्म तपाईँको राज्य छ, त्यहाँबाट निकाला गरिदिन सक्नुहुन्छ । तर, ती जो सारा संसारका सृष्टिकर्ता छन् तिनले कसैलाई पनि आफ्नो राज्यबाट बाहिर निकाला गर्न सक्दैनन् । जहाँसम्म उनको सृष्टि छ, जहाँसम्म उनको रचना छ, उनले कसैलाई कहाँ बाहिर निकाला गरिदिन सक्लान् ? कहाँ पठाउन सक्लान् ? कुनचाहिँ त्यस्तो स्थान होला जहाँ उनी नहून्, जहाँ उनको नहोओस् !’

अकबरलाई यो कुरा एकदमै राम्रो लाग्यो । उनी वीरबलको उत्तर सुनेपछि अत्यन्तै प्रसन्न भए ।

वास्तवमा यदि हेर्ने हो भने कुनचाहिँ यस्तो स्थान छ, कुनचाहिँ यस्तो चीज छ जहाँ उनी नहोऊन् ! उनी हामीभित्र पनि विराजमान छन् । उनी हामीभित्र बसेका छन् । अनि, हामीले डराउनुपर्ने आवश्यकता नै के छ र !

-मानवता र शान्ति विषयका अन्तर्राष्ट्रिय वक्ता प्रेम रावतको सम्बोधन । संकलित एवं प्रस्तुतीकरण : डा. प्रेमराज ढुङ्गेल ।