- सुश्मिता वानिया
काठमाडौँ । सम्पत्ति शुद्धीकरण निवारणमा नेपालको प्रदर्शन खराब देखिएको छ । फाइनान्सियल एक्सन टास्क फोर्स (एफएटीएफ) को एशिया प्यासिफिक ग्रुप (एपीजी)ले सार्वजनिक गरेको फाइनान्सियल एक्सन टास्क फोर्स (एफएटीएफ) को एशिया प्यासिफिक ग्रुप (एपीजी)ले नेपालका लागि तेस्रो पारस्परिक मूल्यांकन प्रतिवेदनमा नेपालको खराब स्थिति देखाएको हो । प्रतिवेदनले सम्पत्ति शुद्धीकरण तथा आतंकवादमा वित्तीय सहयोग नियन्त्रण सम्बन्धमा नेपालका विभिन्न कमजोरीहरु औंल्याएको छ ।
सन् २०२२ को डिसेम्बरमा एपीजीको विज्ञ समूहले नेपालको स्थलगत भ्रमण गरेर तयार पारेको प्रतिवेदन एपीजीले हालै सार्वजनिक गरेको छ । समग्रमा नेपाल सम्पत्ति शुद्धीकरण र आतंकवादी क्रियाकलापमा वित्तीय लगानी नियन्त्रणका लागि कानुन निर्माण, कार्यान्वयन र अनुसन्धान तथा कारवाहीमा नै कमजोर रहेको प्रतिवेदनको निष्कर्ष छ ।
यस्ता छन् एपीजीले औंल्याएका कमजोरीहरू
१) कानुन कार्यान्वयन गर्ने अधिकारी र निजी क्षेत्रमा सीमित बुझाइ
२) सम्पत्ति शुद्धीकरण अनुसन्धान भएन
३) कमजोर सुपरीवेक्षण प्रणाली
४) बैंक वित्तीय संस्थामा अपराधीको नियन्त्रण रोक्न असफल
५) नेपालले आतंकवादी क्रियाकलापमा वित्तीय लगानी पहिचान गर्न सक्दैन
६) सहकारी, क्यासिनो र घरजग्गाको कारोबारमाथि प्रश्न
एपीजीले सम्पत्ति शुद्धीकरण तथा आतंकवादमा वित्तीय लगानीसम्बन्धी सुपरीवेक्षण प्रणालीमा समेत प्रश्न उठाएको छ । नेपालमा वाणिज्य बैंकमा सन् २०२१ बाट जोखिममा आधारित सम्पत्ति शुद्धीकरण तथा आतंकवादी क्रियाकलापमा वित्तीय लगानी निवारणसम्बन्धी सुपरीवेक्षण प्रणाली सुरु गरिएको भए पनि अन्य वित्तीय संस्थामा उक्त व्यवस्था प्रारम्भिक चरणमा मात्रै रहेको प्रतिवेदनले उल्लेख गरेको छ ।
यस्ता छन् एपीजीले दिएको सुझाव
१) नियामकीय र अनुसन्धान निकायका साथै महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयले सम्पत्ति शुद्धीकरणका मुद्दालाई प्राथमिकता दिनुपर्ने, ठूला आपराधिक गतिविधिमा सम्पत्ति शुद्धीकरणको कोणबाट पनि अनुसन्धान गर्न जरूरी ।
२) नेपाल राष्ट्र बैंकको फाइनान्सियल इन्भेस्टिगेसन युनिट (एफआईयू) ले वाणिज्य बैंक र अन्य उच्च जोखिम भएका वित्तीय संस्थाको गतिविधिलाई प्राथमिकता दिएर निरीक्षण गर्नुपर्ने, निरीक्षणका लागि आवश्यक सम्पूर्ण स्रोत उपलब्ध गराउनुपर्ने ।
३) आतंकवादी क्रियाकलापको शंकाको घेरामा रहेका व्यक्ति तथा संस्थाको कारोबार र नगद प्रवाहलाई सुपरीवेक्षण गर्न टार्गेटेड फाइनान्सियल स्याड्सन(टीएफएस) लागू गर्नुपर्ने ।
४) अधिकांश वित्तीय संस्था र गैरवित्तीय व्यवसायमा पनि टीएफएस लागू गर्नुपर्ने, विशेष गरी गैरनाफामूलक संस्थामार्फत हुने आतंकवादी वित्त पोषणलाई नेपालले ध्यान दिन जरूरी ।
सम्पत्ति शुद्धीकरण निवारणको प्रभावकारिता मूल्यांकन गर्ने ११ वटा क्षेत्रमध्ये नेपालले सात वटामा कमजोर रेटिङ पाएको छ । चारवटामा मध्यम रेटिङ पाएको छ । त्यसैगरि, प्राविधिक अवस्था मूल्यांकनका ४० सिफारिसमध्ये नेपालले पाँचवटा मात्रै पूर्ण पालन गरेको देखिएको छ । साथै, १६ वटा सिफारिसको पालना अधिकांश रुपमा भएको र १६ वटाको आंशिक कार्यान्वयन भएको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।
